Στη σημερινή συνέντευξη φιλοξενούμε τη Μαρία Χίου, τη συγγραφέα του μυθιστορήματος “Τα χειρόγραφα της Μέλισσας”. Κυκλοφορεί από τις Εκδόσεις Έξη και μας μεταφέρει στη Σάμο της δεκαετίας του 1960. Μια ιστορία γεμάτη μυστήριο, ψυχολογικές εντάσεις και κοινωνικές συγκρούσεις. Με αφορμή την κυκλοφορία του βιβλίου, έχουμε την ευκαιρία να συζητήσουμε μαζί της για την έμπνευση πίσω από την ιστορία, την ανάπτυξη των χαρακτήρων και τα θέματα που εξετάζονται στο έργο της.
Κυρία Χίου, ποια ήταν η αρχική σας έμπνευση για τη συγγραφή του «Τα χειρόγραφα της Μέλισσας»; Τι σας ώθησε να επιλέξετε τη συγκεκριμένη χρονική περίοδο και τοποθεσία για την ιστορία σας;
Θα απαντήσω τη συγκεκριμένη ερώτηση, δίνοντάς σας κατ’ αρχάς την πληροφορία ότι κατάγομαι από το νησί της Σάμου. Η έμπνευσή μου, λοιπόν, βασίστηκε κυρίως στη διδασκαλία του Πυθαγόρα. Και όταν λέω «διδασκαλία» δεν αναφέρομαι στις θετικές επιστήμες -που μπορεί να είναι αναμφίβολα ωφέλιμες για τη ζωή μας, εντούτοις δεν χρησιμοποιούνται εύκολα ως βάση για την πλοκή ενός μυθιστορήματος-, αλλά στις ηθικές αξίες που προσπάθησε να μεταλαμπαδεύσει στους σύγχρονούς του -και όχι μόνο- ο μεγάλος αυτός φιλόσοφος, καθώς και στον τρόπο που ερμήνευε τη δημιουργία του σύμπαντος. Η επιλογή της τοποθεσίας (Σάμος) είναι λοιπόν εύλογη, αν και μεγάλο μέρος της ιστορίας μας διαδραματίζεται και στην Αθήνα.
Όσον αφορά τη χρονολογία, αυτή επιλέχθηκε κυρίως γιατί, από τα μέσα του προηγούμενου αιώνα, η τεχνολογία και η επιστήμη άρχισαν να σημειώνουν τεράστια πρόοδο, π.χ. το εμβόλιο της πολιομυελίτιδας, η επινόηση της συσκευής του βηματοδότη, η κατασκευή του πρώτου ηλεκτρονικού υπολογιστή, η κατάκτηση της Σελήνης κ.ά. Η άνθηση αυτή της ανθρώπινης δραστηριότητας στους παραπάνω τομείς υπήρξε ένας από τους πιο σημαντικούς λόγους, έτσι ώστε να επιλέξω να τοποθετήσω χρονικά τη μυθοπλασία του συγκεκριμένου βιβλίου μεταξύ των ετών 1968-1969.
Πώς αναπτύξατε τους κύριους χαρακτήρες της ιστορίας; Μπορείτε να μας πείτε περισσότερα για την προσωπικότητα και τα κίνητρα της Αναστασίας και πώς αυτά επηρεάζουν την πλοκή;
Η Αναστασία, η κεντρική ηρωίδα του βιβλίου, είναι ένα κορίτσι δεκαοκτώ χρονών, η οποία έχει γεννηθεί με ένα συγκεκριμένο χάρισμα: μπορεί να ακούσει ήχους από μεγάλη απόσταση και να δει σκιές εκεί όπου οι άλλοι δεν αντιλαμβάνονται τίποτα. Οι γιατροί της εποχής θεωρούν ότι πάσχει από σχιζοφρένεια. Ωστόσο η Αναστασία είναι απολύτως υγιής, απλώς ο εγκέφαλός της επεξεργάζεται με διαφορετικό τρόπο τα κύματα ενέργειας που προσλαμβάνει από το περιβάλλον.
(Στο σημείο αυτό, θα ήθελα να παραθέσω το εξής πόρισμα της σύγχρονης φυσικής: Κάθε άνθρωπος αντιλαμβάνεται τον κόσμο μέσω των αισθητηρίων οργάνων του, τα οποία προσλαμβάνουν ερεθίσματα από το περιβάλλον. Αν τα ερεθίσματα αυτά δεν ξεπερνούν ένα συγκεκριμένο ποσό ενέργειας, δεν δημιουργείται ενεργειακό σήμα και συνεπώς ο εγκέφαλος τα αγνοεί ως μη υπάρχοντα. Αυτό είναι το περίφημο ενεργειακό κατώφλι, που ωστόσο για κάποιους από εμάς -σύμφωνα πάντα με την επιστήμη- μπορεί να υπάρξει ιδιαίτερα χαμηλό. Κι έτσι υπάρχουν άνθρωποι που αντιλαμβάνονται στον κόσμο γεγονότα τα οποία δεν είναι δυνατόν να αντιληφθεί ο μέσος ανθρώπινος εγκέφαλος.)
Το γεγονός αυτό κάνει την Αναστασία να βλέπει τη ζωή με άλλα μάτια, να αντιλαμβάνεται πως ό,τι την περιβάλλει είναι επίπλαστο και πως η ύλη, την οποία έχουμε θεοποιήσει, δεν έχει, στην πραγματικότητα, τη σημασία που της αποδίδουμε. Ως συνέπεια όλων αυτών, η ηρωίδα μας επιλέγει να πασχίζει, μέχρι το τέλος της ζωής της, προκειμένου να γίνει ένας καλύτερος άνθρωπος, επηρεάζοντας με αυτή της την απόφαση όλους όσοι την περιβάλλουν.
Ποιες προκλήσεις αντιμετωπίσατε στη δημιουργία τόσο πολύπλοκων και ρεαλιστικών χαρακτήρων; Υπήρξαν στιγμές που δυσκολευτήκατε να αποδώσετε συγκεκριμένα χαρακτηριστικά ή συναισθήματα;
Πριν ξεκινήσω τη συγγραφή του συγκεκριμένου βιβλίου, συγκέντρωσα όσο το δυνατόν περισσότερες πληροφορίες μπορούσα, τόσο από την προσωκρατική φιλοσοφία όσο και από την επιστήμη του σήμερα και τις προσπάθειες που καταβάλλει προκειμένου να θεμελιώσει μία ερμηνεία σχετικά με τη δημιουργία του κόσμου. Στη συνέχεια διαπίστωσα -όσο μου επιτρεπόταν από τις περιορισμένες γνώσεις που διαθέτω- πως αυτά τα δύο (σύγχρονη φυσική και αρχαιότητα) σε πολλά σημεία συγκλίνουν. Αυτό ομολογώ πως ήταν κάτι που με μάγεψε αλλά και με μπέρδεψε. Από εκεί και έπειτα, όλη η προσπάθειά μου επικεντρώθηκε στο να κατανοήσω καλύτερα τι είναι αυτό που λέγεται και πώς να το απλοποιήσω, εντάσσοντάς το στη ζωή και στις κουβέντες καθημερινών ανθρώπων, έτσι ώστε σε πρώτο πλάνο να βρίσκεται πάντα μία πλοκή γεμάτη μυστήριο και ανατροπές. Με άλλα λόγια, όφειλα να μοιράσω τις πληροφορίες της φυσικής αλλά και της «μεταφυσικής» που συγκέντρωνα στους ήρωές μου ανάλογα με την προσωπικότητα, τον χαρακτήρα, τον τρόπο δράσης και τον συναισθηματικό τους κόσμο. Και αυτό, αρκετές φορές, ήταν αναμφίβολα εξαιρετικά δύσκολο.
Η ιστορία της Αναστασίας και των άλλων χαρακτήρων περιλαμβάνει ψυχολογικές και ηθικές διακυμάνσεις. Πώς προσεγγίσατε τη συγγραφή αυτών των ψυχολογικών στοιχείων; Ποιες τεχνικές χρησιμοποιήσατε για να αποδώσετε την ψυχολογική διάσταση των χαρακτήρων;
Σαφώς και η συγκεκριμένη μυθοπλασία των ηρώων περιλαμβάνει διακυμάνσεις που αφορούν διλήμματα, πάθη, έρωτες, φιλοδοξίες, προδοσίες και ό,τι άλλο κάνει ενδιαφέρουσες τις ιστορίες των ανθρώπων. Ο τρόπος απόδοσης όλων αυτών έχει επιτευχθεί μέσω διαλόγων, που ελπίζω να σας φανούν ιδιαιτέρως ρεαλιστικοί, και μιας ρέουσας πλοκής που μπορεί μεν να λαμβάνει χώρα μονάχα κατά το διάστημα 1968-1969, ωστόσο αναφέρεται σε έναν πολύ μεγαλύτερο χρονικό ορίζοντα (με τη χρήση συχνών αναφορών στο παρελθόν), με αποτέλεσμα να έχουμε τη δυνατότητα να παρακολουθήσουμε τον τρόπο δόμησης των χαρακτήρων και να ερμηνεύσουμε τη συμπεριφορά τους.
Η πλοκή περιλαμβάνει αρκετές ανατροπές και μυστήριο. Πώς καταφέρατε να διατηρήσετε την αγωνία του αναγνώστη καθ’ όλη τη διάρκεια του βιβλίου; Υπήρχαν συγκεκριμένες στρατηγικές που ακολουθήσατε για να εξασφαλίσετε αυτό το αποτέλεσμα;
Κατ’ αρχάς, χαίρομαι που ακούω ότι καταφέρνω να διατηρήσω αμείωτο το ενδιαφέρον του αναγνώστη μέχρι το τέλος. Για εμένα, δεδομένης της πληθώρας των πληροφοριών που είχα να διαχειριστώ, αυτό ήταν το μεγάλο ζητούμενο. Ωστόσο δεν χρησιμοποίησα κάποια συγκεκριμένη τεχνική παρά μονάχα προσπάθησα να αφουγκραστώ τα συναισθήματα και τις ανάγκες των ηρώων μου έτσι όπως προκύπταν σελίδα τη σελίδα.
Το βιβλίο σας θίγει σημαντικά κοινωνικά ζητήματα της εποχής. Πώς συνδέονται αυτά τα ζητήματα με την ανάπτυξη των χαρακτήρων και την εξέλιξη της πλοκής; Ποια κοινωνικά θέματα σας ενδιέφεραν ιδιαίτερα και πώς τα ενσωματώσατε στην ιστορία;
Το κοινωνικό θέμα στο οποίο εστιάζει το βιβλίο δεν αναφέρεται μονάχα στη συγκεκριμένη περίοδο, αλλά θεωρώ πως είναι περισσότερο σύγχρονο από ποτέ. Είναι αλήθεια πως στη μεταπολεμική Ελλάδα και κυρίως από την εποχή της ανάπτυξης τόσο της επιστήμης όσο και της τεχνολογίας, οι περισσότεροι άνθρωποι προσπαθούν να κατακτήσουν τη γνώση με απώτερο σκοπό είτε τη βελτίωση της οικονομικής και κοινωνικής τους θέσης, είτε για να τη χρησιμοποιήσουν ως μέσο επίδειξης της προσωπικής αξίας και ευφυίας τους, είτε και για τα δύο. Συγχρόνως η ύλη, όπως ανέφερα και προηγουμένως, κατέχει ιδιαίτερη θέση, και στον βωμό της απόκτησής της ο άνθρωπος πολλές φορές θυσιάζει όχι μόνο την αξιοπρέπειά του, αλλά και τα όνειρα και την αγνή του θέληση να προσεγγίσει τη Γνώση με ανιδιοτέλεια και σεβασμό. Προκειμένου λοιπόν να εντάξω αυτόν μου τον προβληματισμό στη μυθοπλασία, δημιούργησα συγκρουσιακούς χαρακτήρες οι οποίοι δρουν με διαφορετικά κίνητρα και έχουν αντιφατικό τρόπο αντίληψης και συμπεριφοράς.
Μπορείτε να μας μιλήσετε για την έρευνα που κάνατε σχετικά με την ιστορική περίοδο και τον τόπο της ιστορίας; Ποιες πηγές ή εμπειρίες σας βοήθησαν να αποδώσετε με ακρίβεια την ατμόσφαιρα και τις λεπτομέρειες της Σάμου το 1968;
Τα ιστορικά γεγονότα που συνέβησαν κατά τη χρονική περίοδο 1968-1969 δεν αφορούν μόνο τη Σάμο, αλλά ολόκληρο τον κόσμο. Ενδεικτικά θα αναφέρω την πρώτη επανδρωμένη αποστολή του διαστημοπλοίου Απόλλων 13 στη Σελήνη και στον αντίποδά της τον πόλεμο στο Βιετνάμ που μαινόταν ακόμη και που στοίχισε τη ζωή εκατομμυρίων ανθρώπων. Τις πληροφορίες και για τα δύο αυτά γεγονότα τις συγκέντρωσα εύκολα, καθώς είναι εξαιρετικά γνωστά και έχουν γραφτεί πάμπολλα σχετικά άρθρα.
Όσον αφορά την έρευνα που μου δίνει τη δυνατότητα να μεταφέρω το κλίμα, τον τρόπο της ζωής, σκέψης και συμπεριφοράς των ανθρώπων της επαρχίας του προηγούμενου αιώνα, αυτή έχει ήδη όχι μόνο συντελεστεί αλλά και χρησιμοποιηθεί σε όλα τα προηγούμενα μυθιστορήματα ή και σε κάποια από τα θεατρικά μου έργα. Συνεπώς τα αποτελέσματά της τα είχα λίγο ή πολύ έτοιμα και οι πηγές που χρησιμοποίησα κατά το παρελθόν -δηλαδή ο κινηματογράφος και τα βιβλία- είναι οι ίδιες που χρησιμοποιώ ακόμη και σήμερα προκειμένου να την εμπλουτίσω. Τώρα, όσον αφορά τη Σάμο ειδικότερα, θα πρέπει να επισημάνω την πολύτιμη βοήθεια των συγγενών μου από το νησί, τους οποίους ευχαριστώ θερμά!
Νεκταρία Βαρσαμή – Πουλτσίδη
Συνέντευξη – Μαρία Χίου – Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών (thematofylakes.gr)