Στη σημερινή συνέντευξη στους Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών, έχουμε την τιμή να φιλοξενούμε την Αφροδίτη Σαββίδη, μια συγγραφέα που με τα έργα της έχει καταφέρει να αγγίξει την καρδιά και τον νου του αναγνωστικού κοινού. Η συγγραφέας επιστρέφει με ένα νέο μυθιστόρημα, το “Αν όλα ήταν αλλιώς”, το οποίο κυκλοφορεί από τις εκδόσεις ΕΞΗ, εμπλουτίζοντας το λογοτεχνικό της οπλοστάσιο με μια ακόμα ενδιαφέρουσα προσθήκη.
Κυρία Σαββίδη, ποια ήταν η πηγή έμπνευσης για τη δημιουργία του «Αν όλα ήταν αλλιώς» και πώς αποφασίσατε να εστιάσετε στην ιστορική περίοδο των πολέμων και του εμφυλίου στην Ελλάδα; Αντιμετωπίσατε δυσκολίες;
Κατ’ αρχάς, σας ευχαριστώ θερμά για τη φιλοξενία στους Θεματοφύλακες. Πηγή έμπνευσης του μυθιστορήματος «Αν όλα ήταν αλλιώς» ήταν η ζωή της μητέρας μου, η οποία γεννήθηκε σε ένα μικρό χωριουδάκι της Μεσσηνίας τα χρόνια του πολέμου. Έζησε τον πόλεμο, την κατοχή και τον εμφύλιο όταν ήταν μικρή και συχνά μου διηγούνταν ιστορίες που βαστούσε στη μνήμη της από τότε. Ήταν ιστορίες σκληρές, που άφησαν το αποτύπωμά τους στην ψυχή της και που εμένα μου προξενούσαν θλίψη όταν τις άκουγα, σχετικά με το πού μπορεί να φτάσει ο άνθρωπος όταν διακατέχεται από πολιτικά πάθη.
Έτσι, μου γεννήθηκε η επιθυμία να γράψω ένα μυθιστόρημα που να αναφέρεται σε κείνα τα χρόνια, να κάνει μεν αναφορά σε κάποια από τα γεγονότα που συνέβησαν τότε σ’ εκείνα τα μέρη, αλλά να μη στέκεται σ’ αυτά – να εστιάζει στον απόηχο του εμφυλίου στις ψυχές των ανθρώπων και να μεταφέρει μηνύματα αγάπης, συγχώρεσης και συμφιλίωσης. Η μεγαλύτερη δυσκολία που αντιμετώπισα ήταν στην προσπάθειά μου να κρατήσω ίσες αποστάσεις από τις δύο αντιμαχόμενες πλευρές. Πιστεύω πως το πέτυχα με το να αναφέρω γεγονότα που συνέβησαν και από τις δύο παρατάξεις, αλλά, όπως προανέφερα, προσπάθησα ώστε το βάρος να μην πέφτει στα σκληρά γεγονότα, αλλά στον αντίκτυπο του εμφυλίου στον ανθρώπινο ψυχισμό.
Σε ποιον βαθμό η φανταστική κοινότητα του χωριού Ράχη αντικατοπτρίζει την πραγματικότητα της εποχής της Κατοχής και του Εμφυλίου; Ήταν σκόπιμη η επιλογή ενός φανταστικού χωριού αντί για ένα πραγματικό;
Η Ράχη είναι ένα χωριό που αντικατοπτρίζει σε μεγάλο βαθμό την πραγματικότητα της εποχής εκείνης. Πολλά από τα γεγονότα που αναφέρονται στο μυθιστόρημα συνέβησαν στην πραγματικότητα και προέρχονται από τις διηγήσεις της μητέρας μου. Δεν θέλησα όμως να χρησιμοποιήσω το πραγματικό όνομα του μικρού χωριού της Μεσσηνίας, όπως δεν το έκανα και για κάποιους από τους ήρωες που είναι πρόσωπα πραγματικά, επειδή δεν θέλησα να βαρύνω ψυχολογικά ορισμένους κατοίκους του χωριού που είναι εν ζωή και βαστούν έντονα μνήμες από εκείνα τα χρόνια.
Η Ελπίδα και ο Παύλος, παρά την αρχική τους φαινομενικά καταδικασμένη αγάπη, αγωνίζονται να διατηρήσουν τη σχέση τους ανέπαφη απέναντι σε εχθρότητες και διχασμούς, και παρά τις αντιδράσεις των οικογενειών τους. Ποιες ήταν οι κύριες προκλήσεις που αντιμετωπίσατε και πώς καταφέρατε να εξισορροπήσετε τη δύναμη της αγάπης εναντίον των συγκρούσεων που την απειλούσαν;
Αντιμετώπισα προκλήσεις σχετικά με το πώς οι δυο νέοι θα κατάφερναν να κρατήσουν μυστική τη σχέση τους και να συμφιλιώσουν τους δικούς τους μέσα σε μια βαθιά συντηρητική και κλειστή κοινωνία, όπου τα ήθη και οι πολιτικές αντιπαραθέσεις απαγόρευαν τις προγαμιαίες σχέσεις και αντιμάχονταν τον έρωτα ανάμεσα σε νέους αντίθετων πολιτικών απόψεων.
Η δύναμη της αγάπης είναι τέτοια, που κατορθώνει να άρει τα εμπόδια, να τα υπερνικήσει και, σε συνδυασμό με την εύνοια της τύχης, να στήσει γέφυρες επικοινωνίας, να φέρει τη μετάνοια και τη συγχώρεση και να συμφιλιώσει τους αντιπάλους.
Οι χαρακτήρες του Λευτέρη και του Οδυσσέα παρουσιάζουν αντίθετες πολιτικές απόψεις. Πώς αποφασίσατε να διαχειριστείτε αυτή την αντιπαράθεση και ποιος ήταν ο στόχος σας μέσα από την απεικόνισή τους;
Οι διαφορετικές πολιτικές πεποιθήσεις φέρνουν συγκρούσεις ανάμεσα στους ήρωες που οδηγούν σε ακραίες συμπεριφορές στα χρόνια του εμφυλίου. Όσο πιο βαθύ και άσβεστο είναι το μίσος, τόσο πιο δύσκολη είναι η συγχώρεση. Θέλησα με την αντιπαράθεση αυτή να δείξω ότι στην καρδιά κάθε ανθρώπου, όσο αδίστακτος και να ’ναι, υπάρχει καλά κρυμμένος, ορισμένες φορές, ο σπόρος της αγάπης, που κάποτε, όταν βρεθούν οι κατάλληλες συνθήκες, αυτή βγαίνει στο φως και τότε έρχεται η μετάνοια για τις σκληρές και άδικες πράξεις και η προσπάθεια για προσέγγιση και συμφιλίωση με αυτόν που θεωρούνταν εχθρός.
Υπάρχει κάποιος ήρωας απ’ το βιβλίο που αγαπήσατε λίγο περισσότερο απ’ τους υπόλοιπους; Θέλετε να μοιραστείτε μαζί μας μια συγκεκριμένη στιγμή ή σκηνή που σας έχει αποτυπωθεί στον νου και για ποιον λόγο;
Ο ήρωας που αγάπησα περισσότερο ήταν ο Λευτέρης, ο πατέρας της Ελπίδας, γιατί ενσαρκώνει τον παππού μου, τον οποίο αγαπούσε ξεχωριστά και η μητέρα μου. Είναι αυτός που προβληματίζεται σοβαρά για όσα έγιναν στον εμφύλιο, για ποιον λόγο έγιναν και αν θα μπορούσαν να είχαν αποφευχθεί. Επίσης είναι εκείνος ο οποίος κλονίζεται από τη σκληρή απόφαση να στείλουν το κορίτσι τους στην ξενιτιά και αρχίζει να σκέφτεται αλλιώς. Νιώθει να βρίσκεται ανάμεσα σε συμπληγάδες. Από τη μια η γυναίκα του, η Φανή, εγκλωβισμένη στις προκαταλήψεις της για τους αριστερούς και η σκληρή τιμωρία που επέβαλαν στο κορίτσι τους, και από την άλλη η Ελπίδα και η ακλόνητη αγάπη της για έναν αριστερό, που τίποτα δεν μπορεί να την κάμψει. Ξαφνικά, σαν να μετακινείται ο κόσμος μέσα του, δεν ξέρει τι είναι σωστό και τι λάθος και πού βρίσκεται το δίκιο και πού το άδικο. Αλλάζει, μεταμορφώνεται και προσπαθεί να πείσει και τη Φανή να ψάξει για αλήθειες μέσα της. Και όταν ο Οδυσσέας, που τον εχθρεύεται, του προσφέρει τη βοήθειά του, τότε γεννιέται μέσα του η συγχώρεση. Αυτή είναι για μένα η πιο δυνατή στιγμή του βιβλίου, η στιγμή που οι δυο εχθροί βοηθούν ο ένας τον άλλο και στη συνέχεια αγκαλιάζονται δακρυσμένοι και μετανιωμένοι για όσα συνέβησαν στο παρελθόν.
Μπορεί η δύναμη της λογοτεχνίας από μόνη της να αναδιαμορφώσει τον τρόπο με τον οποίο οι άνθρωποι βλέπουν τα βιβλία και την ανάγνωση; Τι πιστεύετε;
Πιστεύω πως η δύναμη της λογοτεχνίας από μόνη της δεν επαρκεί. Όταν στη σημερινή εποχή το διαδίκτυο και τα μέσα κοινωνικής δικτύωσης κατακλύζουν τη νεολαία μας κυρίως, η λογοτεχνία καλείται να διανύσει πολύ δρόμο και να λάβει μέρος σε έναν άνισο αγώνα με την πληθώρα εικόνων και πληροφοριών. Θα πρέπει, κατά τη γνώμη μου, να γίνει πολλή προσπάθεια από το σχολείο και την οικογένεια για να αγαπήσουν οι νέοι μας τα βιβλία.
Ποια είναι τα μελλοντικά σας συγγραφικά σχέδια;
Έχω ξεκινήσει να γράφω ένα νέο μυθιστόρημα. Ενδεικτικά αναφέρω από αυτό τα εξής: Στα χέρια της Ελισσώς που βρίσκεται στην Ξάνθη πέφτει τυχαία ένα ημερολόγιο. Μέσα από τις σελίδες του ξετυλίγεται η ιστορία μιας ψυχοκόρης την εποχή του πολέμου και της κατοχής που δουλεύει στο αρχοντικό ενός πλούσιου καπνέμπορου, ο οποίος της συμπεριφέρεται απάνθρωπα, και της Εβραίας φίλης της…
Νεκταρία Βαρσαμή-Πουλστίδη
Συνέντευξη – Αφροδίτη Σαββίδη – Θεματοφύλακες Λόγω Τεχνών (thematofylakes.gr)